Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

Türkçede duygu ve düşüncelerin en anlamlı bir şekilde karşı tarafa iletildiği kelime topluluğu cümledir. Bir cümle bazen tek bir kelimeden oluşabileceği gibi onlarca kelimeden de oluşabilir. İşte cümleyi oluşturan bu kelimeler cümle içinde farklı görevler taşırlar. Bu görevler sayesinde cümle anlam kazanır. Kelimelerin bu görevleri dil bilgisi literatüründe cümlenin öğeleri olarak adlandırılır.

Cümleyi oluşturan kelimeler temel öğeler ve yardımcı öğeler olarak gruplandırılabilir. Cümleyi oluşturan temel öğeler özne ve yüklemdir. Yani bir cümlede mutlaka özne ve yüklem bulunur. Cümlenin yardımcı öğeleri ise nesne ve tümleçlerdir.

Cümlede bu belirttiğimiz öğeleri tespit etmek için yükleme bazı sorular sorulur. Bu sorulara verilen cevaplar cümlenin öğelerini ortaya çıkarır.

Cümlenin Öğeleri Nasıl Bulunur?

Cümlenin öğeleri soruları sayesinde cümlede doğru öğeyi bulmak mümkün oluyor. Bu yüzden sorulacak soruları bilmek önem arz ediyor.

Yüklem

Yüklem cümlenin en önemli öğesidir. Cümlede yüklemi bulmak diğer öğelerin de doğru bir şekilde bulunması demektir. Yüklem ise cümlede iş, oluş, hareket, yargı yani bir fiil ifade eden kelimedir. Cümlede asıl anlatılmak isteneni ifade eder.
Örnek: “Bugünün işini yarına bırakma.”
Buradaki altı çizili kelime bir fiil ve yargı ifade eder. O yüzden yüklemdir.

Özne

Cümlenin bir diğer temel öğesi ise öznedir. Yüklem cümledeki işi belirtirken özne ise o işi yapan kişiyi belirtir. Bununla birlikte cümlede öznenin hangi kelime olduğunu belirtmek için yükleme ne, kim soruları sorulur. Alınan cevap özneyi belirtir.
Örnek: “Yarın zaten o gelmeyecek.”
Bu örnekte yüklem olan “gelmeyeceğim” kelimesine kim sorusu sorulduğunda “o” cevabı alınacaktır. Yani cümlenin öznesi “o” kelimesidir.
Cümlede kullanılış durumlarına göre özne açık özne, gizli özne ve sözde özne olmak üzere üç kısma ayrılır.

Nesne

Özne ve yüklemden sonra cümleyi tamamlayan diğer öğeler nesne ve tümleçlerdir. Nesneler yine cümlede kullanılış şekillerine göre belirtili ve belirtisiz nesne olarak adlandırılırlar. Cümlede belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme “ne” sorusu sorulur. Belirtili nesneyi bulmak için ise “neyi” ve “kimi” soruları sorulur.
Örnek: Arkadaşıma istediği kitabı aldım.
Bu örnekte yüklem olan “aldım” kelimesine “neyi” sorusu sorulduğunda alınan cevap “istediği kitabı” dır. Dolayısıyla belirtili nesnedir.
Örnek: Mehmet çantayı taşıyordu.
Belirtisiz nesnede ise özne ortaya çıktıktan sonra yükleme “ne” sorusu sorulduğunda ortaya çıkar. Örnek cümlede altı çizili kelime yükleme sorulan “ne” sorusuna alınan cevap olduğu için belirtisiz nesnedir.

Tümleç

Tümleçler cümleyi yer ve zaman bakımından ifade eden öğelerdir. Yüklemi yani yapılan işi yer bakımından ifade eden öğe dolaylı tümleçtir. Dolaylı tümleci bulmak için yükleme kime, kimde, nereye, kimden, nerede, neyden vb. sorular sorulur. Alınan cevap dolaylı tümleci ifade eder.
Örnek: “Az önce balkondan seslendi.”
Bu cümlede yükleme sorulan “nereden” sorusunun cevabı dolaylı tümleci ifade etmiştir.

Bir diğer tümleç ise zarf tümlecidir. Cümlede zaman, yön, sebep, şart vb. ifadeleri bulunduran kelimedir. Zarf tümlecini bulmak için yükleme “ne zaman, nasıl, niçin, ne kadar” vb. soruları sorulur.
Örnek: “Kemal aslında derslerine çok çalışır.”
Örnek cümlede yükleme sorulan “ne kadar” sorusunun cevabı zarf tümlecini vermektedir.

Sonuç olarak cümlenin öğeleri örnekleri ile çalışılması gereken bir konudur.